Who discovered vitamins आपल्या शरीरासाठी अनेक प्रकारचेजीवनसत्व हे महत्वाचे मानले जाते. मात्र कोणत्याही एका शास्त्रज्ञाने सर्व जीवनसत्त्वे शोधली नाहीत. मात्र तुम्हाला जीवनसत्त्वे कोणी शोधली आहेत हे माहित असणं महत्वाचं आहे. त्यामुळे आजपण याबद्दल सविस्तर माहिती जाणून घेणार आहोत.
व्हिटॅमिनचा शोध कोणी लावला?
1905 – डॉ. विल्यम फ्लेचर यांनी शोधून काढले की पॉलिश न केलेले तांदूळ खाल्ल्याने बेरीबेरी टाळता येते आणि पॉलिश केलेले भात खाणे शक्य नाही. तर विल्यम फ्लेचरचा असा विश्वास होता की तांदळाच्या कोंडामध्ये विशेष पोषक असतात. हे जीवनसत्व संकल्पनेचे पहिले संकेत होते. यानंतर 1906 मध्ये सर फ्रेडरिक गॅल आणि हॉपकिन्स यांनी देखील शोधून काढले की आरोग्यासाठी काही अन्न घटक महत्त्वाचे आहेत. त्यानंतर 1912 मध्ये काश्मिरी फंकने अन्नातील विशेष पोषक घटकांना “व्हिटॅमिन” असे नाव दिले. हॉपकिन्स आणि फंक यांनी व्हिटॅमिनच्या कमतरतेच्या आजाराची गृहीते तयार केली.
सर्वप्रथम आपल्याला हे माहित असले महत्वाचे आहे की जीवनसत्त्वे आपल्या शरीराची वाढ आणि विकास करण्यास खूप मदत करतात. तर आम्ही तुम्हाला सांगतो की 1912 मध्ये कॅसिमिर फंक नावाच्या बायोकेमिस्टने व्हिटॅमिनचा शोध लावला होता. कॅसिमिर फंकच्या प्रयोगादरम्यान, त्यांनी शोधून काढले की काही सूक्ष्म पोषक घटक आहेत जे आपल्या शरीराचे रोगांपासून संरक्षण करतात. सुरुवातीला त्याला वाटले की ही सर्व सूक्ष्म अन्नद्रव्ये अमाइन गटातील आहेत. या कारणास्तव कॅसिमिर फंकने त्याला अत्यावश्यक अमाइन असे नाव दिले.
Vital हा इंग्रजी शब्द आहे ज्याचा अर्थ महत्वाचा आहे आणि amine हा सेंद्रिय रसायनशास्त्रातील कार्यात्मक गट आहे. व्हिटॅल अमाइन्सना असे नाव देण्यात आले कारण ते शरीरासाठी देखील महत्वाचे आहेत आणि कॅसिमिर फंकने त्यांना अमाइन गटाशी संबंधित मानले. महत्वाचे अमाइन व्हिटॅमिनमध्ये लहान केले गेले, परंतु काही काळानंतर हे सिद्ध झाले की सर्व जीवनसत्त्वे अमाईन गटातील नाहीत, नंतर “ई” ला काढण्यात आले, ज्याला आता जीवनसत्त्वे म्हणतात. कॅसिमिर फंक हे पोलिश बायोकेमिस्ट होते.
जीवनसत्व म्हणजे काय?
याआधी आम्ही तुम्हाला सांगितले आहे की आपल्या शरीराच्या वाढ आणि विकासामध्ये जीवनसत्त्वे खूप महत्त्वाची भूमिका बजावतात, त्याशिवाय ते चयापचय, प्रतिकारशक्ती आणि पचन यांसारख्या कार्यांमध्ये देखील महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात. शरीराच्या जीवनसत्वाच्या गरजा पूर्ण करण्याचा सर्वोत्तम मार्ग म्हणजे विविध पदार्थांसह संतुलित आहार घेणे. शरीरात जीवनसत्त्वांच्या कमतरतेमुळे अनेक प्रकारचे आजार होतात.जर आपण केवळ अन्नाद्वारे त्याच्या गरजा पूर्ण करू शकत नसलो तर आपल्याला पूरक आहारांची आवश्यकता असते.
जीवनसत्त्वे आपल्या आहाराचा एक भाग आहेत ज्याची सर्व सजीवांना थोड्या प्रमाणात गरज असते. रासायनिकदृष्ट्या, हे सेंद्रिय संयुगे आहेत. जर तुमच्या अन्नामध्ये जीवनसत्त्वांची कमतरता असेल किंवा पुरेसे नसेल तर ते अन्न खाण्यात काही अर्थ नाही. कारण जीवनसत्त्वे केवळ एकाच प्रकारची नसून ती अनेक प्रकारची असतात आणि ती सर्व आपल्या शरीरासाठी खूप महत्त्वाची असतात.
जीवनसत्त्वे किती प्रकारची असतात?
एकूण 13 प्रकारची जीवनसत्त्वे आहेत. हे दोन भागात विभागलेले आहेत.
1) चरबी विद्रव्य जीवनसत्त्वे
2) पाण्यात विरघळणारे जीवनसत्त्वे
1) चरबी विरघळणारे जीवनसत्त्वे :- ही जीवनसत्त्वे शरीरात चरबी विरघळणारी असतात. हे आपल्या शरीरातील चरबी ग्लोब्यूल्सद्वारे शोषले जातात, जे लहान आतड्याच्या लसीका प्रणालीतून सामान्य रक्त परिसंचरणात जातात. या प्रकारचे जीवनसत्त्वे सहसा भविष्यातील वापरासाठी यकृत आणि फॅटी टिश्यूमध्ये साठवले जातात. चरबी विरघळणारे जीवनसत्त्वे A, D, E आणि k आहेत.
2) पाण्यात विरघळणारे जीवनसत्त्वे :- चरबी-विरघळणारे जीवनसत्त्वे विपरीत, पाण्यात विरघळणारे जीवनसत्त्वे आपल्या शरीरात साठवले जात नाहीत, म्हणूनच शरीराला आवश्यक पोषक तत्त्वे मिळविण्यासाठी त्यांचा सतत पुरवठा आवश्यक असतो. एकदा का पाण्यामधून आवश्यक पोषक तत्वे शोषली गेली की, अतिरिक्त पदार्थ शरीरातून बाहेर टाकले जातात. पाण्यात विरघळणारे जीवनसत्त्वे C, B1, B2, B3, B6, B9 आणि B12 हे आहेत.
जाणून घेऊयात व्हिटॅमिनचे फायदे :
व्हिटॅमिन A : हे जीवनसत्व डोळ्यांसाठी अत्यंत आवश्यक आहे. हे जीवनसत्व त्वचा, केस, नखे, ग्रंथी, दात, हिरड्या आणि हाडे यांसारख्या शरीरातील अनेक अवयवांचे सामान्य कार्य राखण्यास मदत करते. ताजी फळे, दूध, मांस, अंडी, माशांचे तेल, गाजर, लोणी आणि हिरव्या भाज्यांमध्ये व्हिटॅमिन ए आढळते.
व्हिटॅमिन B : हे शरीराला चैतन्य देण्याचे काम करते. या जीवनसत्त्वाच्या कमतरतेमुळे शरीराला अनेक प्रकारच्या आजारांनी घेरले आहे. व्हिटॅमिन बी मध्ये अनेक विभाग असतात आणि सर्व विभागांना मिळून व्हिटॅमिन ‘बी’ कॉम्प्लेक्स म्हणतात. व्हिटॅमिन बी कॉम्प्लेक्सचे स्त्रोत म्हणजे टोमॅटो, हिरवी पाने, बदाम, अक्रोड, द्राक्षे, दूध, ताजे वाटाणे, कडधान्ये, भाज्या, बटाटे, हरभरा, नारळ, पिस्ता, दही, पालक, कोबी, मासे, अंड्याचा पांढरा इत्यादी.
व्हिटॅमिन C : व्हिटॅमिन सीला एस्कॉर्बिक ऍसिड असेही म्हणतात. हे शरीराच्या पेशींना बांधून ठेवते. यामुळे शरीरातील रक्तवाहिन्या मजबूत राहतात. व्हिटॅमिन सीचे सर्वोत्तम स्त्रोत संत्रा, लिंबू, पेरू, किवी आणि इतर लिंबूवर्गीय फळे आहेत.
व्हिटॅमिन D : हे शरीरातील हाडांची निर्मिती आणि देखभाल करण्यास मदत करते. याशिवाय शरीरातील कॅल्शियमची पातळी नियंत्रित ठेवण्याचे कामही करते. व्हिटॅमिन डीचे सर्वोत्तम स्त्रोत म्हणजे अंड्यातील पिवळ बलक, माशाचे तेल, दूध आणि लोणी. सूर्यस्नान केल्याने व्हिटॅमिन डी देखील मिळते.
व्हिटॅमिन E : व्हिटॅमिन ईला टोकोफेरल असेही म्हणतात. हे जीवनसत्व शरीरातील अनेक अवयवांना सामान्य स्वरूपात राखण्याचे काम करते. तसेच, पेशींचे अस्तित्व टिकवून ठेवण्यासाठी, ते त्यांचे बाह्य कवच किंवा सेल झिल्ली राखण्याचे कार्य करते. त्याचे सर्वोत्तम स्त्रोत वनस्पती तेल आणि इतर अनेक खाद्य पदार्थ आहेत.
व्हिटॅमिन K : रक्ताच्या गुठळ्या तयार करण्यासाठी आपल्या शरीराला व्हिटॅमिन के आवश्यक आहे. जर रक्ताची गुठळी तयार होत नसेल तर दुखापतीमुळे जास्त रक्तस्त्राव होतो, ज्यामुळे मृत्यू देखील होऊ शकतो. याशिवाय हाडे मजबूत ठेवण्यासाठी व्हिटॅमिन के आवश्यक आहे. व्हिटॅमिन K चे सर्वोत्तम स्त्रोत म्हणजे विविध कोबी, हिरव्या पालेभाज्या, सुकी फळे आणि नट इ.
जाणून घेऊयात 13 जीवनसत्त्वांचे रासायनिक नाव?
व्हिटॅमिन ए – रेटिनॉल
व्हिटॅमिन बी 1 – थायमिन
व्हिटॅमिन बी 2 – रिबोफ्लेविन
व्हिटॅमिन बी 3 – नियासिन
व्हिटॅमिन बी 5 – पॅन्टोथेनिक ऍसिड
व्हिटॅमिन बी 6 – पायरीडॉक्सिन
व्हिटॅमिन बी 7 – बायोटिन
व्हिटॅमिन बी 9 – फॉलिक ऍसिड
व्हिटॅमिन 12 – कोबालामिन
व्हिटॅमिन सी – एस्कॉर्बिक ऍसिड
व्हिटॅमिन डी – कॅल्सीफेरॉल
व्हिटॅमिन ई – टोकोफेरॉल
व्हिटॅमिन के – फायटोनाडिओन
